Jarosławsko (d. Gerzlow)
Sołectwo: Jarosławsko
Aktualna liczba mieszkańców - 570
Historia
Wieś wymieniona w Landbuchu nowomarchijskim w roku 1337. w wieku XIV wchodziła przypuszczalnie w skład dóbr m. Pełczyce. W 1479 r. - w wyniku wojny brandenbursko-pomorskiej - Jarosławsko zostało całkowicie zniszczone. W XVI stuleciu wieś, będąca lennem rodu v. Wedel, leżała w granicach Pomorza, zaś od 1816 r. - w granicach Brandenburgii. Wedlowie byli posiadaczami tutejszego majątku aż do roku 1945. W końcu XVIII w. we wsi znajdowało się 10 gospodarstw chłopskich, 6 zagrodniczych oraz karczma, łącznie zamieszkiwało tu ok. 50 rodzin. W połowie XIX w. majątek Wedlów wynosił 1260 ha, w 1914 -955 ha. Obecnie istniejący neogotycki kościół wzniesiono w 1853 r. brak danych na temat wcześniejszego kościoła, przypuszczalnie jednak istniał tu już od średniowiecza. W 1845 r. wybudowano dwór; w tym też czasie założono park oraz powstało główne założenie folwarczne w obecnym kształcie. Na przełomie lat 50/60 XIX w. wybudowano mniejszy folwark w pobliżu kościoła oraz założono drugi cmentarz. W 1925 r. Jarosławsko liczyło 569 mieszkańców, była to duża wieś, w której części dworska i chłopska pozostawały w równowadze. W okresie II wojny światowej w Jarosławsku znajdował się podobóz jeniecki, pracowali także przymusowi robotnicy z Polski. Po 1945 r. na terenie folwarku utworzono PGR.
Układ przestrzenny i zabudowa
Pierwotnie wieś owalnicowa (współcześnie czytelna tylko południowa część nawsia, przez które przeprowadzona jest ulica), później - co najmniej od XIX w. - forma zbliżona do nieregularnej ulicówki, po 1945 r. wielodrożnica. Główna droga wytyczona swobodnie na osi N - S, tworzy kilka łagodnych zakrętów. W północnym krańcu, po wschodniej stronie ulicy wiejskiej rozlokowany jest zespól folwarku oraz park, w południowej części zwarta zabudowa zagrodowa i czworaczna (bez wydzielonej kolonii pracowników folwarku), pomiędzy nimi kościół z cmentarzem, usytuowany w rozwidleniu dróg. W zapleczu kościoła mniejszy folwark, obecnie w ruinie.
Nowa zabudowa mieszkalno-gospodarcza powstała na zachód od wsi, zaś duży kompleks popegerowskich budynków gospodarczych na płd.-wschód od wsi - już poza jej historycznym założeniem przestrzennym. W Jarosławsku dominuje zabudowa murowana, w której znaczący udział ma budulec kamienny; zachowało się też kilka obiektów ryglowych i murowano-ryglowych. Chronologicznie mieści się ona w granicach od 2 ćw. XIX w. do początku XX w. (nie licząc budynków wzniesionych po 1945 r.). ogólnie stwierdzić można, ze budynki ryglowe oraz kamienne pochodzą z lat 50-60-tych XIX stulecia; całkowicie ceglane są nieco późniejsze. Zabudowa chłopska wskazuje na zamożność wsi; poświadczają to duże, 3-4 budynkowe zagrody z wielkokubaturowymi budynkami gospodarczymi, często z dekoracyjnym detalem architektonicznym.
Główne elementy strukturalne
- kościół i cmentarz położony w południowej części dawnego nawsia. Budynek kościelny neogotycki, z wysoką wieżą i bogatym detalem, kamienny, z 1853 r. Przykościelna nekropolia zlikwidowana, teren otoczony niskim ogrodzeniem z kamienia, w jego obrębie starodrzew oraz pomnik ofiar I wojny światowej.
- Zespół rezydencyjno-folwarczny o XIX - wiecznym geometrycznym założeniu zawierał pierwotnie wszystkie elementy funkcjonalne, tj. pałac, park i podwórze gospodarcze. Pałac spalony w 1945 r.; w jego miejscu - w północnej pierzei podwórza - współczesny budynek mieszkalny. Na północ od podwórza rozciąga się park ze śladami nekropolii rodowej. Podwórze gospodarcze okolone budynkami, z gorzelnia pośrodku. Budynki gospodarcze w obrębie podwórza murowane, chronologicznie niejednorodne i w różnym stopniu przebudowane. Obiekty w zachodniej części tworzą zwartą pierzeję, oddzielającą folwark od strony drogi. Zespół ogrodzony kamiennym murem; główny wjazd na podwórze flankują efektowne, stylizowane baszty zwieńczone krenelażem. Po przeciwnej (zachodniej) stronie drogi zachowały się dwa wartościowe obiekty związane z folwarkiem: przypuszczalnie pralnia i remiza dworska.
- pozostałość najmniejszego folwarku, usytuowana na wschód od kościoła. Jest to zespół jednorodnych budynków kamiennych, z których jeden datowany na rok 1860. obecnie zachowała się owczarnia z cz. Mieszkalną (obiekt b. interesujący i przypuszczalnie najstarszy), owczarnia-obora oraz ruiny budynku gospodarczego i stodoły. Folwark ten - wg informacji dawnego mieszkańca wsi - wybudowali Holendrzy.
- cześć wsi na południe od kościoła ma zabudowę przemieszaną: chłopską (zagrodową) oraz czworaczną. W centrum w pobliżu rozwidlenia dróg i kościoła usytuowana kamienna remiza z 1858 r. zaś w samym rozwidleniu bardzo interesująca, kilkubudynkowa zagroda nr 2. zagroda ta z reprezentacyjnym domem i kamienno-ceglanymi zabudowaniami gospodarczymi jest istotnym komponentem tego fragmentu wsi. Na uwagę zasługują budynki kamienne z dekoracyjnym detalem. Cenna jest szerokofrontowa, ryglowa chałupa pod naczółkowym dachem zagrożona rozbiórką. W obrębie wsi - wzdłuż głównej drogi - powstają nowe obiekty, zaś niektóre najstarsze ulegają istotnej przebudowie.
- cmentarz XIX-wieczny (obecnie grzebalny)w centrum wsi, na zachód od głównej drogi z XIX-wieczna skromną kaplicą i zielenią wysoką - bez walorów zabytkowych. W bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza szkoła z 1 ćw. XX w.
